نوای بامداد — به نقل از ایرنا
استان خراسان شمالی طی سال جاری با تجربه ۴۷ روز هوای ناسالم زنگ خطری جدی را درباره افزایش پدیده گردوغبار به صدا درآورده است این پدیده که روزگاری بیشتر در استان های غربی و جنوبی کشور مشاهده می شد اکنون دامنه اش را به مناطق شمال شرق ایران از جمله خراسان شمالی نیز کشانده است بررسی کارشناسان و فعالان محیط زیست نشان می دهد که کاهش پوشش گیاهی خشکسالی های متوالی فعالیت های مخرب انسانی و نبود مدیریت صحیح منابع طبیعی از اصلی ترین عوامل شکل گیری این بحران هستند
کاهش پوشش گیاهی و تخریب منابع طبیعی
یکی از مهمترین دلایل تشدید گردوغبار در خراسان شمالی، کاهش چشمگیر پوشش گیاهی در سالهای اخیر است. این روند بهویژه در دشتها، مراتع و کوهپایهها مشاهده میشود. چرای بیرویه دام، تغییر کاربری اراضی، برداشت بیرویه از منابع آب زیرزمینی و تخریب جنگلها از جمله عواملی هستند که باعث تحلیل خاک و تبدیل اراضی به کانونهای تولید گردوغبار شدهاند.
کارشناسان منابع طبیعی هشدار می دهند که ادامه این روند نه تنها اکوسیستم منطقه را نابود می کند بلکه سلامت ساکنان را نیز تهدید خواهد کرد استان خراسان شمالی به دلیل موقعیت جغرافیایی خاص خود دارای تنوع زیستی بالا و مراتع ارزشمند است که در صورت بی توجهی به سرعت به بیابان تبدیل خواهند شد
تأثیر خشکسالی و تغییر اقلیم
خشکسالی یکی از عوامل کلیدی در افزایش تعداد روزهای گردوغباری است. کاهش بارندگی، افزایش دمای هوا و تبخیر بالا باعث خشکشدن اراضی و روانشدن خاک سطحی میشود. در چنین شرایطی، باد بهراحتی میتواند ذرات خاک را بلند کرده و آنها را به محیطهای شهری و روستایی منتقل کند.
بر اساس داده های هواشناسی خراسان شمالی طی یک دهه گذشته با کاهش بارش سالانه حدود ۳۰ درصدی روبه رو بوده است این امر نه تنها منابع آبی استان را تحت فشار قرار داده بلکه موجب تسریع در فرسایش خاک و تبدیل اراضی حاصلخیز به بیابان شده است
نقش فعالیتهای انسانی و توسعه ناپایدار
در کنار عوامل طبیعی، فعالیتهای انسانی نقش پررنگی در افزایش گردوغبار ایفا میکنند. احداث معادن بدون مطالعات زیستمحیطی، جادهسازی در مناطق حساس، بهرهبرداری بیرویه از منابع طبیعی و نبود الگوی کشت پایدار، از جمله اقدامات مخربی هستند که تعادل اکولوژیکی منطقه را بر هم زدهاند.
به ویژه در مناطق مرزی و حاشیه ای استان برداشت بی رویه شن و ماسه و توسعه صنعتی بدون در نظر گرفتن ملاحظات محیط زیستی به صورت مستقیم منجر به ایجاد کانون های جدید گردوغبار شده اند
پیامدهای بهداشتی، اقتصادی و اجتماعی گردوغبار
افزایش روزهای گردوغبار علاوه بر خسارات زیستمحیطی، تبعات سنگینی برای سلامت عمومی، اقتصاد محلی و روابط اجتماعی دارد. بیماران قلبی و تنفسی، سالمندان، کودکان و زنان باردار بیشترین آسیب را از این پدیده میبینند. همچنین، کاهش دید افقی، تعطیلی مدارس، افزایش مراجعات به مراکز درمانی و افت کیفیت زندگی از دیگر پیامدهای مستقیم آن است.
در بُعد اقتصادی گردوغبار باعث کاهش راندمان کشاورزی تخریب محصولات زراعی و افزایش هزینه های نگهداری و درمان می شود همچنین تردد وسایل نقلیه با مشکلات فنی و کاهش بهره وری مواجه شده و زیرساخت های شهری در معرض فرسایش قرار می گیرند
ضرورت تدوین برنامه جامع مقابله با گردوغبار
کارشناسان معتقدند مقابله با پدیده گردوغبار نیازمند یک نگاه فرابخشی و تدوین برنامه جامع است. در این راستا، تعامل بین دستگاههای متولی مانند سازمان حفاظت محیط زیست، منابع طبیعی، جهاد کشاورزی، وزارت نیرو و شهرداریها ضروری است. احیای پوشش گیاهی، اصلاح الگوهای کشت، کنترل برداشتهای غیرمجاز آب، توسعه فناوریهای نوین آبیاری و آموزش جوامع محلی میتواند به مهار این بحران کمک کند.
همچنین استفاده از ظرفیت سازمان های مردم نهاد جوامع محلی و رسانه ها در افزایش آگاهی عمومی نسبت به تبعات گردوغبار و لزوم تغییر سبک زندگی و مصرف منابع اقدامی حیاتی خواهد بود
نگاهی به آینده: خراسان شمالی در معرض بیابانزایی
با ادامه روند فعلی، خطر بیابانزایی جدیتر از همیشه استان خراسان شمالی را تهدید میکند. کارشناسان هشدار میدهند اگر برنامهریزیهای کلان برای احیای اکوسیستمهای طبیعی و مدیریت منابع آب صورت نگیرد، نهتنها گردوغبار شدت خواهد یافت بلکه مهاجرت از روستاها، کاهش تولیدات کشاورزی و آسیب به اقتصاد محلی نیز شدت خواهد گرفت.
در نهایت گردوغبار در خراسان شمالی تنها یک مسئله زیست محیطی نیست بلکه به بحران های اجتماعی اقتصادی و حتی امنیتی در آینده منجر خواهد شد برای جلوگیری از این سناریوی نگران کننده نیاز به عزم ملی برنامه ریزی منطقه ای و مشارکت فعال همه ذی نفعان است
